Lo sức khỏe tinh thần học sinh suy giảm, nhiều nước ‘cấm cửa’ smartphone

   Smartphone đang trở thành một phần quen thuộc trong đời sống học đường. Tuy nhiên, sự tiện lợi này đi kèm mặt trái: mất tập trung, rối loạn giấc ngủ, lo âu, trầm cảm ở học sinh ngày càng gia tăng. Trước thực trạng này, nhiều quốc gia đã mạnh tay “cấm cửa” smartphone trong trường học. Bài viết này sẽ phân tích xu hướng chính sách trên thế giới, ảnh hưởng của smartphone đến sức khỏe tinh thần học sinh, và những giải pháp mà phụ huynh có thể áp dụng ngay trong cuộc sống hàng ngày.

Nhiều nước cấm điện thoại thông minh trong trường học.

Nhiều quốc gia cấm smartphone trong trường học

   Tại Mỹ, bang New York là một trong những địa phương đi đầu trong việc cấm smartphone trong giờ học ("bell-to-bell"). Nhiều bang khác như Florida, Illinois, Alabama, Texas, Virginia... đã áp dụng hoặc đề xuất luật hạn chế sử dụng thiết bị di động trong trường học, nhấn mạnh mục tiêu: giảm sao nhãng, bảo vệ sức khỏe tinh thần và hạn chế bạo lực trên mạng.

   Trên thế giới, nhiều quốc gia cũng đã nhanh chóng bắt kịp xu hướng này. Tại Anh, hơn 90% trường phổ thông đã có quy định cấm smartphone trong giờ học. Bồ Đào Nha, Scotland cấm tuyệt đối smartphone ở bậc tiểu học và THCS. Nhiều nước như Pháp, Canada, Brazil, Hà Lan, Trung Quốc... cũng áp dụng các hình thức hạn chế thiết bị tương tự.

   Có thể thấy, việc cấm smartphone đang trở thành xu hướng chính sách giáo dục toàn cầu. Tuy nhiên, việc cấm thiết bị chỉ là một bước đi ban đầu, chưa phải là giải pháp duy nhất.

Thiết bị thông minh ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe tinh thần học sinh?

Mất tập trung, suy giảm hiệu quả học tập

   Việc liên tục nhận thông báo, tin nhắn, hình ảnh từ smartphone khiến học sinh bị cuốn vào trạng thái chú ý ngắt quãng. Trẻ không thể duy trì được mạch tư duy liền mạch – vốn cần thiết để học tập sâu và hiểu bài lâu dài. Smartphone tạo ra một môi trường “đa nhiệm giả” – tưởng là làm nhiều việc cùng lúc nhưng thực tế không thực sự tập trung vào việc nào cả.

   Theo dữ liệu từ OECD và các khảo sát tại Mỹ, học sinh tại các trường không có biện pháp kiểm soát điện thoại thường có kết quả học tập thấp hơn đáng kể. Một nghiên cứu tại Đại học Trento (Italy) cũng cho thấy: sinh viên dành hơn 3 giờ/ngày cho mạng xã hội có điểm trung bình thấp hơn và thời gian làm bài dài hơn rõ rệt.

 Lo âu, trầm cảm và rối loạn giấc ngủ gia tăng

    Không chỉ ảnh hưởng đến khả năng học tập, việc sử dụng smartphone quá mức còn tác động trực tiếp đến sức khỏe tinh thần của học sinh. Mỗi thông báo hay nội dung trên mạng xã hội đều kích thích nhẹ hệ thần kinh. Khi tình trạng này lặp đi lặp lại hàng trăm lần mỗi ngày, trẻ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài mà không rõ ràng. Việc liên tục so sánh với bạn bè, người nổi tiếng, cuộc sống lý tưởng trên mạng dễ khiến học sinh thấy tự ti, áp lực và cảm giác “mình luôn kém hơn”.

Dùng điện thoại làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý ở trẻ.

   Nghiên cứu từ BMC Psychology (2023) cho thấy: Học sinh dùng smartphone nhiều hơn 5 giờ/ngày có nguy cơ trầm cảm cao gấp 2 lần bình thường.

   Thói quen dùng điện thoại vào ban đêm cũng là yếu tố nguy cơ: ánh sáng xanh làm ức chế melatonin, gây mất ngủ và rối loạn cảm xúc. Tổ chức Sleep Foundation (2022) chỉ ra rằng: học sinh dùng điện thoại sau 21h thường ngủ ít hơn 1,5 giờ mỗi đêm, và có nguy cơ rối loạn cảm xúc cao hơn 40%.

Hành vi lệ thuộc và xói mòn kỹ năng xã hội

   Nomophobia – nỗi sợ khi không có điện thoại – đang trở nên phổ biến ở lứa tuổi học sinh. Nhiều em bồn chồn, mất tập trung, lo lắng nếu không mang theo điện thoại, hoặc khi thiết bị hết pin, mất kết nối. Đây không còn là thói quen đơn thuần mà là dấu hiệu của lệ thuộc tâm lý.

   Bên cạnh đó, phubbing – hành vi bỏ mặc người thật để tập trung vào màn hình – đang làm xói mòn dần các mối quan hệ xã hội thực tế. Khi trẻ mất dần khả năng giao tiếp mặt đối mặt, thấu cảm và kết nối cảm xúc, chúng dễ rơi vào trạng thái cô đơn ngay cả khi đang ở giữa đám đông.

   Theo khảo sát từ Common Sense Media (2024), 45% học sinh cảm thấy bị bạn bè “bỏ rơi” khi người kia mải dùng điện thoại. Trong khi đó, một nghiên cứu từ Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) cũng cảnh báo: Smartphone sử dụng quá mức có thể làm chậm phát triển vùng não trước trán – khu vực đảm nhiệm chức năng kiểm soát hành vi, cảm xúc và kỹ năng xã hội.

Phụ huynh có thể làm gì để bảo vệ sức khỏe tinh thần cho con?

Thiết lập khung giờ dùng thiết bị tại nhà

   Phụ huynh nên cùng con xây dựng một thời gian biểu hợp lý cho việc sử dụng thiết bị, ví dụ: không dùng điện thoại sau 21h, không mang thiết bị vào bàn ăn, không sử dụng quá 60 phút mỗi phiên. Điều quan trọng là sự thống nhất và giải thích hợp lý để trẻ hiểu được lý do chứ không cảm thấy bị kiểm soát. Có thể sử dụng bộ hẹn giờ, đồng hồ báo để trẻ tự chủ hơn trong việc tuân thủ.

Cha mẹ làm gương trong việc dùng thiết bị

   Thay vì chỉ đưa ra những quy định mang tính cấm đoán, người lớn nên đồng hành cùng trẻ trong việc tìm kiếm các hoạt động thay thế hấp dẫn hơn. Hãy khuyến khích con tham gia vào các hoạt động vận động (đi bộ, đạp xe, chơi thể thao), sáng tạo nghệ thuật (vẽ tranh, nặn đất sét, chơi nhạc cụ) hoặc cùng cả nhà thực hiện những hoạt động như nấu ăn, trồng cây, chơi boardgame. Một buổi tối không màn hình trong tuần cũng có thể trở thành thời gian quý giá để cả gia đình gắn kết với nhau.

Cha mẹ cần làm gương cho con cái.

Trò chuyện về cảm xúc, không chỉ hỏi về điểm số

   Thay vì chỉ hỏi: “Hôm nay con học gì?”, bạn hãy hỏi: “Hôm nay con thấy vui không?”, “Có chuyện gì khiến con không thoải mái không?”. Quan tâm đến cảm xúc giúp trẻ mở lòng, học cách diễn đạt nội tâm, từ đó hạn chế thói quen tìm đến thiết bị như một hình thức trốn tránh.

Dịch chuyển tư duy: Dùng công nghệ một cách có ý thức

    Mỗi gia đình có thể đồng hành cùng con trong quá trình sử dụng công nghệ có chọn lọc. Việc cùng trẻ khám phá các ứng dụng hỗ trợ sức khỏe như thiền định, ghi chú cảm xúc, nghe nhạc thư giãn hay theo dõi thời lượng sử dụng thiết bị sẽ giúp hình thành thói quen chủ động thay vì bị động. Khi đó, công nghệ sẽ trở thành công cụ hữu ích chứ không còn là “thế giới ảo để trốn vào”.

Tạo phòng ngủ "không màn hình"

   Phòng ngủ nên là nơi yên tĩnh, thư giãn và an toàn về tinh thần. Hãy thiết lập nguyên tắc: không mang thiết bị vào phòng ngủ, đặc biệt là trước giờ đi ngủ. Nếu cần báo thức, hãy dùng đồng hồ truyền thống. Cũng có thể cùng con tạo thói quen “chuẩn bị giấc ngủ” như: đọc sách giấy, viết nhật ký, thiền nhẹ – giúp trẻ ngủ ngon và hạn chế rối loạn cảm xúc do ánh sáng xanh gây ra.

   Smartphone là công cụ hữu ích nếu được sử dụng đúng cách. Nhưng nếu không kiểm soát, nó có thể âm thầm làm xói mòn sức khỏe tinh thần của con trẻ – qua từng đêm mất ngủ, từng lần tự ti so sánh, từng khoảnh khắc cô đơn giữa đám đông. Cấm điện thoại trong trường học là một bước đi đúng, nhưng chưa đủ. Sự đồng hành, thấu hiểu và định hướng từ cha mẹ – mỗi ngày một chút – mới là hàng rào bảo vệ bền vững nhất cho tâm hồn con.