Dạy ngủ ở trường: Khi trường học dạy điều quan trọng nhất

    Bạn đã từng nghe đến việc “dạy học sinh cách ngủ” như một môn học chính thống trong nhà trường? Nghe có vẻ lạ, nhưng đó lại là bước tiến đầy táo bạo mà một số trường học tại Mỹ đang áp dụng để đối phó với một cuộc khủng hoảng thầm lặng trong giáo dục: thiếu ngủ ở học sinh.

   Chuyện tưởng như đùa ấy lại phản ánh một thực tế đáng lo: ngày càng nhiều học sinh rơi vào tình trạng kiệt sức vì thiếu ngủ triền miên. Và giấc ngủ – tưởng chừng hiển nhiên – đang được đặt lại đúng vị trí trong hành trình phát triển toàn diện của thế hệ trẻ.

Học sinh một số trường trung học tại Mỹ được dạy…ngủ.

Thực trạng thiếu ngủ ở học sinh: Hệ quả nghiêm trọng

   Trong môi trường học tập hiện đại, đặc biệt ở các thành phố lớn, tình trạng học sinh ngủ không đủ giấc đã trở nên phổ biến đến mức báo động. Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), trong năm 2021, chỉ có 23% học sinh trung học tại Mỹ ngủ đủ 8 giờ mỗi đêm — mức tối thiểu được khuyến nghị cho lứa tuổi vị thành niên. Điều này có nghĩa là khoảng 77% học sinh không đạt được thời lượng ngủ cần thiết, với nhiều em chỉ ngủ trung bình từ 6 đến 6,5 tiếng mỗi đêm.

   Nguyên nhân chính đến từ áp lực học hành, thời gian biểu dày đặc, việc sử dụng điện thoại và thiết bị điện tử trước khi ngủ, cũng như thói quen đi ngủ trễ. Học sinh thường thức khuya để hoàn thành bài tập, học thêm hoặc giải trí trực tuyến – trong khi vẫn phải dậy sớm để đến trường.

   Hậu quả của việc thiếu ngủ kéo dài ở học sinh trung học là rất nghiêm trọng:

• Suy giảm khả năng tập trung và hiệu suất học tập: Thiếu ngủ ảnh hưởng đến khả năng chú ý, ghi nhớ và xử lý thông tin, dẫn đến kết quả học tập kém.
• Tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần: Nghiên cứu cho thấy thiếu ngủ liên quan mật thiết đến sự gia tăng các triệu chứng lo âu, trầm cảm và các vấn đề về hành vi ở thanh thiếu niên.
• Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất: Thiếu ngủ làm suy giảm hệ miễn dịch, tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường và các bệnh lý tim mạch.
• Tăng nguy cơ tai nạn và hành vi nguy hiểm: Học sinh thiếu ngủ có nguy cơ cao hơn gặp tai nạn giao thông, chấn thương thể thao và tham gia vào các hành vi rủi ro như sử dụng chất kích thích.

Thiếu ngủ làm giảm hiệu suất học tập.

   Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Sleep cho thấy những người ngủ 5 giờ hoặc ít hơn mỗi đêm có nguy cơ gặp tai nạn giao thông cao hơn 47% so với những người ngủ đủ giấc. Ngoài ra, nghiên cứu từ Đại học Wisconsin được công bố trên PLOS Medicine chỉ ra rằng thời gian ngủ ngắn có liên quan đến việc giảm hormone leptin (gây cảm giác no) và tăng hormone ghrelin (gây cảm giác đói), dẫn đến việc ăn uống không kiểm soát và tăng nguy cơ béo phì ở học sinh.

    Thêm vào đó, nhiều em còn gặp phải tình trạng cáu gắt vô cớ, giảm khả năng tương tác xã hội và mất động lực học tập. Từ một thói quen tưởng chừng đơn giản, thiếu ngủ đang âm thầm phá vỡ sự phát triển cân bằng của cả một thế hệ.

Trường học Mỹ dạy giấc ngủ – Hiệu quả và phản hồi tích cực

   Tại trường trung học Mansfield (bang Ohio), giấc ngủ được đưa vào chương trình giảng dạy như một kỹ năng sống thiết yếu. Thay vì chỉ nói “nên ngủ sớm”, học sinh được tiếp cận kiến thức một cách khoa học và thực tiễn:

• Kiến thức khoa học: Các em được học về chu kỳ REM/NREM, cơ chế điều tiết melatonin, vai trò của đồng hồ sinh học và tầm quan trọng của việc ngủ đúng giờ.
• Thực hành cá nhân hóa: Học sinh ghi lại nhật ký giấc ngủ, đánh giá chất lượng giấc ngủ hằng ngày, thử áp dụng các kỹ thuật thư giãn như thiền, hít thở sâu trước khi đi ngủ.
• Tư duy phản biện và chủ động: Phân tích tác động của việc sử dụng thiết bị điện tử, caffein, hoặc ánh sáng xanh trước giờ ngủ; tự thiết kế kế hoạch “ngủ đủ 8 tiếng mỗi đêm” với mục tiêu cụ thể và tự đánh giá hiệu quả.

   Ban đầu, nhiều học sinh hào hứng vì “được học môn dễ chịu nhất thế giới”. Nhưng sau vài tuần, các em bắt đầu cảm nhận sự thay đổi rõ rệt: “Em thấy mình tỉnh táo hơn, không còn ngủ gật trong lớp. Bài kiểm tra gần đây em làm tốt hơn hẳn.” – một học sinh lớp 11 chia sẻ.

   Phụ huynh cũng nhận thấy con em mình bớt cáu gắt, tinh thần vui vẻ hơn. Giáo viên cho biết tỷ lệ nghỉ học do mệt mỏi hay đau đầu giảm đáng kể.

   Chương trình không chỉ nâng cao kết quả học tập mà còn giúp phòng ngừa rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm ở tuổi học trò.

Phụ huynh Việt có thể làm gì?

   Tại Việt Nam, dù chưa thể thay đổi ngay chương trình học chính quy, nhưng phụ huynh hoàn toàn có thể đóng vai trò then chốt trong việc giúp con xây dựng thói quen ngủ lành mạnh. Bởi trong khi nhà trường còn nhiều ràng buộc, thì chính gia đình mới là nơi có thể bắt đầu sự thay đổi mỗi ngày.

   Trước tiên, phụ huynh cần nhìn nhận rằng giấc ngủ không đơn thuần là vấn đề sinh hoạt, mà là nền tảng cho sự phát triển trí tuệ, cảm xúc và thể chất của con. Sự thiếu ngủ kéo dài có thể khiến trẻ học kém, dễ cáu gắt, mất động lực và ảnh hưởng đến cả hành vi - sức khỏe.

   Vì vậy, hãy bắt đầu từ những việc làm đơn giản nhưng hiệu quả:

• Thiết lập khung giờ ngủ – thức cố định, tạo thói quen sinh hoạt đều đặn, kể cả cuối tuần.

• Cùng con tạo “nghi thức trước khi ngủ”: đọc sách nhẹ nhàng, nghe nhạc thư giãn, trò chuyện thay vì kiểm tra điểm số.

• Giới hạn thời gian sử dụng thiết bị điện tử, nhất là trong 1 giờ trước khi ngủ.

• Tạo không gian ngủ thoải mái: ánh sáng dịu, phòng yên tĩnh, nhiệt độ dễ chịu.

• Lắng nghe và chia sẻ với con, đặc biệt khi con có dấu hiệu căng thẳng, lo âu hay mất ngủ kéo dài.

Phụ huynh nên lắng nghe và chia sẻ cùng con.

   Phụ huynh cũng có thể làm gương bằng chính cách mình nghỉ ngơi và sinh hoạt điều độ. Một gia đình có thói quen ngủ lành mạnh sẽ là nền tảng vững chắc cho sức khỏe và sự phát triển tích cực của trẻ.

   Chăm sóc giấc ngủ của con cũng là cách chăm sóc sức khỏe tinh thần, cảm xúc và học tập – một hành trình cần bắt đầu từ chính tổ ấm mỗi gia đình.

   Dạy học sinh cách ngủ đúng là một thay đổi nhỏ nhưng mang lại ảnh hưởng lớn – từ sức khỏe tinh thần, thể chất đến hiệu quả học tập. Đây không chỉ là trách nhiệm của nhà trường, mà còn là cơ hội để gia đình đồng hành cùng con trên hành trình trưởng thành khỏe mạnh.

   Chúng ta không cần phải đợi đến khi chương trình học thay đổi. Mỗi hành động nhỏ hôm nay – như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng, một thói quen ngủ đúng giờ – đều có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong tương lai. Và hành trình ấy – có thể bắt đầu từ chính cha mẹ, ngay tối nay.