Người chăm sóc bệnh nhân ung thư phổi tại Việt Nam suy kiệt

   Ung thư phổi không chỉ cướp đi sinh mạng của hàng chục nghìn người Việt Nam mỗi năm, mà còn để lại một gánh nặng âm thầm nhưng nặng nề đến những người thân đang ngày đêm chăm sóc bệnh nhân. Một nghiên cứu mới tại Việt Nam cho thấy, hơn một nửa trong số những người chăm sóc có mức khả năng phục hồi thấp – đồng nghĩa với nguy cơ cao rơi vào trầm cảm, kiệt sức và suy sụp tinh thần.

Người chăm sóc bệnh nhân ung thư phổi ở Việt Nam có khả năng phục hồi thấp

   Ung thư phổi hiện là căn bệnh ác tính phổ biến thứ hai tại Việt Nam và cũng là nguyên nhân tử vong do ung thư đứng thứ hai. Trong bối cảnh hệ thống chăm sóc chính thức còn nhiều hạn chế, người thân trong gia đình gần như trở thành “tuyến đầu” trong hành trình chăm sóc bệnh nhân.

   Một nghiên cứu đăng trên European Journal of Oncology Nursing (2025) đã khảo sát 213 người chăm sóc tại một bệnh viện tuyến tỉnh miền Bắc, trong giai đoạn từ tháng 6/2023 đến tháng 8/2024. Người tham gia chủ yếu là phụ nữ (68%), tuổi trung bình 50, và gần một nửa làm nghề nông. Họ dành trung bình gần 13 giờ mỗi ngày để chăm sóc bệnh nhân trong bệnh viện – một con số phản ánh áp lực cực lớn về thể chất lẫn tinh thần.

   Khả năng phục hồi của họ được đo bằng thang Connor-Davidson Resilience Scale (CD-RISC, 0–40 điểm). Kết quả thật đáng lo: điểm trung bình chỉ 25,1 (trên thang tối đa là 40) và hơn 50% thuộc nhóm khả năng phục hồi thấp (dưới 25,5 điểm). Điều này đồng nghĩa một nửa người chăm sóc có nguy cơ dễ gục ngã trước căng thẳng, dễ rơi vào trầm cảm hoặc mất khả năng tiếp tục vai trò.

    Khi phân tích các yếu tố ảnh hưởng, nhóm nghiên cứu nhận thấy:

• Điều giúp người chăm sóc vững vàng hơn là khi họ đã được chuẩn bị kỹ càng cho việc chăm sóc, khi bản thân họ có cuộc sống tương đối ổn định, và đặc biệt là khi nhận được sự hỗ trợ, động viên từ gia đình.
• Ngược lại, những điều khiến họ dễ suy sụp hơn là khi họ có dấu hiệu trầm cảm nặng hoặc phải chăm sóc bệnh nhân trong những đợt nằm viện kéo dài, khiến áp lực ngày càng chồng chất.
• Có một kết quả khá bất ngờ: những người cảm thấy mình gánh nhiều trách nhiệm chăm sóc hơn lại có điểm số “khả năng phục hồi” cao hơn. Các nhà nghiên cứu cho rằng, ở Việt Nam, việc chăm sóc người thân thường gắn với tinh thần hiếu đạo và trách nhiệm gia đình. Chính niềm tin rằng “đây là bổn phận của mình” lại giúp nhiều người tìm thấy sức mạnh để đứng vững, dù gánh nặng thực sự rất lớn.

Hình ảnh người nhà bệnh nhân mệt mỏi tại bệnh viện.

Khả năng phục hồi là gì, và nó liên hệ thế nào đến sức khỏe tâm lý?

   Khả năng phục hồi (resilience) là năng lực tâm lý giúp con người thích nghi, trụ vững và bật dậy sau nghịch cảnh. Với người chăm sóc bệnh nhân ung thư, khả năng này chính là “áo giáp tinh thần” giúp họ không bị cuốn trôi bởi áp lực liên miên.

Khả năng phục hồi bảo vệ tinh thần như thế nào?

• Giảm trầm cảm và lo âu: Nghiên cứu quốc tế cho thấy, người chăm sóc có khả năng phục hồi cao ít rơi vào trầm cảm và lo âu hơn. Họ biết cách điều tiết cảm xúc, tái cấu trúc suy nghĩ tiêu cực và tìm ra hy vọng ngay cả trong hoàn cảnh bế tắc.
• Cải thiện chất lượng cuộc sống: Khả năng phục hồi gắn liền với mức độ hài lòng và sức khỏe tinh thần tốt hơn. Người có khả năng phục hồi cao duy trì được sinh hoạt cá nhân, giữ mối quan hệ xã hội, ít cảm giác kiệt sức.
• Đệm chống lại căng thẳng: Trong tâm lý học, khả năng phục hồi được coi như “lớp đệm” giúp giảm tác động tiêu cực của stress đến sức khỏe tinh thần. Thay vì để stress dẫn tới suy sụp, họ chuyển hóa thành động lực hoặc bài học để phát triển.

Các yếu tố nuôi dưỡng hoặc bào mòn khả năng phục hồi

• Những yếu tố giúp người chăm sóc tăng khả năng phục hồi bao gồm việc chuẩn bị tốt cho vai trò chăm sóc, nhận được sự hỗ trợ từ gia đình và duy trì tinh thần lạc quan.
• Những yếu tố khiến khả năng phục hồi suy giảm thường là mất ngủ kéo dài, trầm cảm hoặc lo âu, sự cô lập xã hội và đặc biệt là các đợt chăm sóc trong bệnh viện quá lâu và đầy căng thẳng.

   Điều quan trọng là khả năng phục hồi không phải đặc điểm bẩm sinh bất biến. Nó có thể được rèn luyện và củng cố thông qua các biện pháp tâm lý, lối sống và môi trường hỗ trợ. Đây chính là cơ sở cho phần tiếp theo: những việc người chăm sóc có thể tự làm để tự tăng cường sức mạnh tinh thần của mình.

Người chăm sóc bệnh nhân ung thư có thể làm gì để tăng khả năng phục hồi?

   Không phải ai cũng có điều kiện tiếp cận chuyên gia tâm lý. Nhưng may mắn thay, có nhiều cách người chăm sóc có thể tự thực hành mỗi ngày để bồi đắp khả năng phục hồi:

Chăm sóc bản thân nghiêm túc

• Ngủ đủ: Đặt mục tiêu 7–8 giờ/ngày. Giấc ngủ là “trạm sạc” tự nhiên cho não bộ. Nếu không thể ngủ đủ, hãy cố tạo những giấc ngủ ngắn (20–30 phút) xen kẽ trong ngày. Khi người bệnh đã ổn định, hãy tranh thủ chợp mắt thay vì làm thêm việc vặt.
• Ăn uống cân bằng: Ăn nhiều rau, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc; hạn chế cà phê, rượu. Một cơ thể khỏe mạnh là nền tảng cho tinh thần vững vàng.
• Vận động nhẹ: Đi bộ, yoga, hay đơn giản là tập thở sâu mỗi sáng 15 phút. Hoạt động thể chất giải phóng hormone hạnh phúc endorphin.

Quản lý cảm xúc và stress

• Thực hành chánh niệm: Dành 10 phút mỗi ngày để tập trung vào hơi thở, quan sát cảm xúc mà không phán xét.
• Viết nhật ký: Ghi lại những điều khiến bạn căng thẳng, rồi đối chiếu với những điều tích cực trong ngày. Cách này giúp não bộ tái cấu trúc nhận thức.
• Kỹ thuật thở 4–7–8: Hít vào 4 giây – giữ 7 giây – thở ra 8 giây. Một chu trình đơn giản nhưng giảm nhịp tim, giúp bạn bình tĩnh hơn.

Duy trì mạng lưới hỗ trợ

• Chia sẻ trách nhiệm: Đừng ôm đồm hết việc chăm sóc người bệnh. Hãy nhờ người thân hoặc bạn bè phụ giúp, dù chỉ vài giờ cũng quý giá.
• Tìm nhóm hỗ trợ: Tham gia cộng đồng người chăm sóc (offline hoặc online) để lắng nghe, chia sẻ và học hỏi.
• Kết nối xã hội: Duy trì một cuộc gọi hoặc gặp gỡ ngắn với bạn bè mỗi tuần để giảm cô đơn.

Rèn luyện tư duy tích cực

• Tìm ý nghĩa: Nhìn nhận việc chăm sóc như một hành động yêu thương và hiếu đạo. Nhiều nghiên cứu cho thấy ý nghĩa này giúp tăng sức mạnh tinh thần.
• Đặt mục tiêu nhỏ: Ví dụ, “hôm nay tôi sẽ nghỉ ngơi 30 phút” thay vì kỳ vọng phải hoàn hảo.

Chủ động tìm giúp đỡ khi cần

   Nếu bạn thấy mất ngủ kéo dài, tâm trạng tụt dốc hơn 2 tuần, hoặc kiệt sức đến mức không còn khả năng chăm sóc, hãy chủ động tìm bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Xin giúp đỡ không phải yếu đuối, mà là một biểu hiện của khả năng phục hồi.

Tìm đến chuyên gia tâm lý khi cần thiết.

   Chăm sóc người thân bị ung thư phổi là một hành trình vừa nhiều yêu thương vừa đầy thử thách. Đôi lúc bạn sẽ cảm thấy kiệt sức, lo lắng hay thậm chí tuyệt vọng – và điều đó hoàn toàn bình thường. Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn có thêm những biện pháp chăm sóc sức khỏe tinh thần, nâng cao khả năng hồi phục.

   Khi bạn biết cách chăm sóc cho chính mình, bạn cũng đang trao cho bệnh nhân một chỗ dựa vững chắc hơn, và cùng nhau, cả gia đình sẽ thêm sức mạnh để đi qua giai đoạn khó khăn này.