Nhiều phụ nữ trẻ mất dần khả năng làm mẹ vì khói thuốc

   Nhiều người nghĩ thuốc lá chỉ gây hại cho phổi và tim mạch, nhưng những tác động âm thầm nhất lại xảy ra ở nơi ít ai để ý: buồng trứng và hệ sinh sản của phụ nữ. Dù là người trực tiếp hút thuốc hay chỉ hít phải khói thuốc từ môi trường xung quanh, các độc chất trong khói thuốc đều có thể làm suy giảm dự trữ trứng, rối loạn chức năng buồng trứng và khiến việc mang thai trở nên khó khăn hơn. Điều đáng lo là những thay đổi này diễn ra lặng lẽ, đến khi phát hiện thì khả năng sinh sản đã bị ảnh hưởng đáng kể.

   Nhiều phụ nữ trẻ âm thầm mất dần khả năng làm mẹ vì khói thuốc

   Chị B, 29 tuổi, nhân viên truyền thông tại TP.HCM, chưa từng nghĩ mình có vấn đề sức khỏe sinh sản. Chị hút thuốc từ năm 22 tuổi, “mỗi ngày vài điếu cho đỡ căng thẳng”, như cách chị vẫn nói. Trong kế hoạch của hai vợ chồng, chuyện sinh con sẽ tính sau tuổi 30 – “còn nhiều thời gian”.

   Nhưng một buổi sáng đầu năm, trong lần kiểm tra sức khỏe sinh sản theo lời khuyên của bạn bè, chỉ số AMH của chị ở mức thấp bất ngờ: tương đương phụ nữ 37–38 tuổi. Bác sĩ giải thích dự trữ buồng trứng đang giảm nhanh, và nếu chậm, khả năng có con tự nhiên sẽ giảm mạnh.

   Ảnh hưởng trên khả năng sinh sản không chỉ tác động khi nữ giới trực tiếp hút thuốc. Việt Nam có tỷ lệ nữ hút thuốc rất thấp – chỉ khoảng 1,7%, theo WHO Việt Nam năm 2023. Tuy nhiên, gần một nửa phụ nữ (48,2%) ở Việt Nam phải hít khói thuốc thụ động tại nhà, và hơn 25% tại nơi làm việc. Và điều này, theo các bác sĩ sản phụ khoa, đang trở thành một nguyên nhân thầm lặng khiến nhiều phụ nữ trẻ gặp khó khăn trong hành trình làm mẹ.

   Một nghiên cứu tại Bệnh viện Sản – Nhi An Giang năm 2020 từng cho thấy phụ nữ không hút thuốc nhưng thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc tại nhà có nguy cơ sinh non cao gần gấp đôi. Điều này phản ánh sự tổn thương sâu hơn của hệ sinh sản khi tiếp xúc lâu dài với nicotin, CO và hơn 7.000 chất độc trong khói thuốc. Những chất này không chỉ gây ảnh hưởng đến thai nhi mà còn có thể tác động trực tiếp lên chất lượng và dự trữ trứng – yếu tố cốt lõi làm nên khả năng sinh sản.

   Khói thuốc âm thầm đi vào buồng phổi, rồi vào máu, và cuối cùng tác động trực tiếp đến buồng trứng. Không đau, không sốt, không biểu hiện rõ ràng – chỉ đến khi đi khám, người ta mới biết mình đã đánh mất vài năm tuổi sinh sản mà không hề hay biết.

Khói thuốc gây ảnh hưởng đến khả năng sinh sản nữ giới thế nào?

   Khói thuốc lá là một “hỗn hợp hóa học” với hơn 7.000 chất độc, trong đó nhiều chất có khả năng gây hại trực tiếp đến buồng trứng và quá trình sinh sản của phụ nữ. Những tác động này không xảy ra trong một sớm một chiều, mà âm thầm tích tụ qua từng ngày phơi nhiễm. Khoa học hiện nay đã xác định ba nhóm cơ chế chính lý giải vì sao phụ nữ hút thuốc hoặc hít khói thuốc thụ động lại dễ gặp khó khăn khi mang thai.

Tổn thương trực tiếp lên tế bào trứng và làm “già hóa” buồng trứng

   Buồng trứng của phụ nữ là “ngân hàng trứng” có giới hạn — không tăng thêm mà chỉ giảm dần theo thời gian. Khói thuốc làm quá trình này diễn ra nhanh hơn do:

• PAHs (hydrocarbon thơm đa vòng) gây hư hại ADN của tế bào trứng và thúc đẩy quá trình tự chết tế bào.
• Nicotine và gốc oxy hóa tạo stress oxy hóa trong mô buồng trứng, làm trứng thoái hóa sớm.
• Cadmium và nhiều kim loại nặng khác tích tụ lâu dài, khiến mô buồng trứng mất khả năng tự sửa chữa.

   Kết quả là số lượng nang trứng giảm nhanh hơn tuổi sinh học, khiến dự trữ buồng trứng (AMH) thấp hơn, và buồng trứng “lão hóa” sớm hơn 5–10 năm so với người không phơi nhiễm.

Rối loạn hoạt động nội tiết – cản trở quá trình rụng trứng

   Để thụ thai, người phụ nữ cần một chu kỳ rụng trứng ổn định. Tuy nhiên, khói thuốc có thể làm rối loạn trục nội tiết hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng:

• Nicotine ảnh hưởng đến sự tiết FSH và LH – hai hormone điều khiển sự trưởng thành và phóng thích trứng.
• Một số chất trong khói thuốc hoạt động như chất gây rối loạn nội tiết (endocrine disruptors), làm mất cân bằng estrogen và progesterone.
• Rụng trứng có thể diễn ra không đều, thậm chí không rụng ở một số chu kỳ.

   Khi chu kỳ trở nên thất thường, khả năng thụ thai tự nhiên giảm đi rõ rệt.

Làm suy yếu nội mạc tử cung – giảm khả năng phôi làm tổ

   Ngay cả khi trứng được thụ tinh thành công, phôi thai vẫn cần một nội mạc tử cung khỏe mạnh để bám vào. Khói thuốc ảnh hưởng đến quá trình này qua nhiều đường:

• Làm giảm lưu lượng máu đến tử cung, khiến nội mạc mỏng và kém nuôi dưỡng.
• Ảnh hưởng đến các phân tử thụ thể trên bề mặt nội mạc, khiến khả năng tiếp nhận phôi giảm.
• Tăng nguy cơ thai ngoài tử cung, do khói thuốc làm giảm vận động của ống dẫn trứng.

   Kết quả là tỷ lệ đậu thai thấp hơn, dễ sảy thai sớm hơn — điều được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu IVF lâm sàng.

Tác động lên thai nhi và nhau thai nếu người mẹ đã mang thai

   Khói thuốc không chỉ ảnh hưởng khả năng thụ thai, mà còn gây nhiều rủi ro khi đã có thai:

• Carbon monoxide (CO) cạnh tranh với oxy trên hemoglobin, làm giảm oxy đến thai.
• Nicotine làm co mạch máu tử cung và nhau thai, khiến thai dễ suy dinh dưỡng.
• Các chất độc có thể ảnh hưởng đến sự phân chia tế bào, dẫn đến các nguy cơ như sinh non, thai nhẹ cân hoặc dị tật bẩm sinh như hở hàm ếch và dị tật tim.

   Những hậu quả này xảy ra ngay cả ở phụ nữ không hút thuốc, nếu họ sống trong môi trường nhiều khói thuốc.

Làm gì để không đánh mất cơ hội làm mẹ một cách âm thầm?

Nếu bạn đang hút thuốc

  Tin tốt: khả năng sinh sản có thể cải thiện nếu bạn dừng sớm. ASRM cho biết: buồng trứng có thể phục hồi phần nào chỉ sau 3 tháng – 1 năm ngừng hút thuốc. Nếu có kế hoạch mang thai trong 6–12 tháng tới, việc ngừng hút ngay từ bây giờ là quyết định quan trọng nhất bạn có thể làm.

Nếu bạn không hút nhưng sống chung với khói thuốc

   Hút khói thuốc thụ động có rủi ro không hề thấp hơn nhiều so với người hút.

   Vì vậy:

• Trao đổi với người thân về tác hại của khói thuốc với khả năng sinh sản.
• Đề nghị quy định “nhà không khói thuốc”.
• Mở cửa thông gió, dùng lọc không khí (dù không loại bỏ được hoàn toàn độc chất).
• Hạn chế ở trong không gian kín với người hút thuốc.

   Khói thuốc thụ động không phải vấn đề “lịch sự hay không”, mà là vấn đề sức khỏe sinh sản – của cả bạn và tương lai con cái.

Nếu bạn đang có kế hoạch mang thai

   Lúc này, việc kiểm tra sức khỏe sinh sản là cần thiết:

• Xét nghiệm AMH để đánh giá dự trữ buồng trứng.
• Siêu âm đếm nang thứ cấp (AFC).
• Xét nghiệm nội tiết.
• Khám tổng quát để đánh giá ảnh hưởng của khói thuốc (nếu có).

   Nếu bạn từng tiếp xúc thuốc nhiều năm, có thể nhờ bác sĩ tư vấn thêm:

• Thời điểm phù hợp để mang thai.
• Các biện pháp hỗ trợ sinh sản sớm nếu số lượng nang thấp.
• Thay đổi lối sống để tối ưu khả năng thụ thai.

Thay đổi lối sống để bảo vệ buồng trứng

   Một buồng trứng khỏe không chỉ phụ thuộc vào việc tránh khói thuốc.

   Bạn nên:

• Ăn nhiều rau, trái cây, omega-3, hạn chế chất béo bão hòa.
• Ngủ đủ giấc, giảm stress – vì stress kéo dài cũng ảnh hưởng rụng trứng.
• Tập luyện 150 phút/tuần.
• Hạn chế rượu bia – tác nhân cũng liên quan đến giảm AMH.

   Những thói quen nhỏ nhưng đều đặn có thể cộng hưởng giúp buồng trứng “chậm lão hóa” hơn.

   Khói thuốc không ồn ào, không làm ta đau ngay lập tức, nhưng lại có thể âm thầm lấy đi khả năng làm mẹ – một điều thiêng liêng. Câu chuyện của chị B và những nghiên cứu lớn trên thế giới cho thấy rõ: càng tránh xa thuốc lá, phụ nữ càng giữ được cơ hội làm mẹ lâu hơn. Hãy bảo vệ buồng trứng của bạn từ hôm nay, khi thời gian vẫn còn đứng về phía bạn.