Chảo chống dính, son môi và nguy cơ tiểu đường từ hóa chất vĩnh cửu

    Gần đây, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc lâu dài với PFAS – một nhóm hóa chất có trong nhiều sản phẩm tiêu dùng – có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2. Dù không phải là nguyên nhân trực tiếp, PFAS đang được xem là một yếu tố môi trường đáng lưu ý trong bức tranh tổng thể về nguy cơ gây bệnh.

Hóa chất vĩnh cửu làm tăng 31% nguy cơ tiểu đường.

Nghiên cứu cho thấy PFAS làm tăng nguy cơ tiểu đường

   Không ít người cảm thấy bất ngờ khi đường huyết của mình dao động thất thường dù đã cố gắng duy trì lối sống lành mạnh. Trong nhiều trường hợp, nguyên nhân không chỉ đến từ ăn uống hay vận động, mà còn liên quan đến các yếu tố môi trường – trong đó, một nhóm hóa chất có tên PFAS đang ngày càng được quan tâm.

   PFAS là viết tắt của "per- và polyfluoroalkyl substances" – một nhóm lớn các hóa chất nhân tạo được sử dụng để làm cho sản phẩm chống nước, chống dầu hoặc chống bám bẩn. Những hóa chất này  tồn tại rất lâu trong môi trường và cơ thể con người, vì vậy chúng còn được gọi là “hóa chất vĩnh cửu”. Điều đáng lo ngại là chúng thường xuất hiện trong các vật dụng quen thuộc như chảo chống dính, bao bì thực phẩm, mỹ phẩm, quần áo chống thấm – và nếu tiếp xúc trong thời gian dài, chúng  ảnh hưởng đến sức khỏe, trong đó có cả nguy cơ tiểu đường.

   Một nghiên cứu mới công bố tháng 7/2025 trên tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet eBioMedicine đã đưa ra cảnh báo quan trọng: Việc tiếp xúc với PFAS góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 lên tới 31%.

   Nghiên cứu này dựa trên một hệ thống dữ liệu y khoa quy mô lớn tại New York, Mỹ. Các nhà khoa học đã chọn ra 180 người từng khỏe mạnh nhưng sau đó được chẩn đoán mắc tiểu đường tuýp 2. Họ đối chiếu với 180 người tương đương về tuổi tác, giới tính và chủng tộc – nhưng không mắc bệnh – để so sánh. Các mẫu máu được thu thập từ thời điểm cả hai nhóm chưa bị bệnh, và sau đó được phân tích để xem ai có nồng độ PFAS cao hơn.

   Kết quả cho thấy: những người có lượng PFAS trong máu cao hơn ban đầu cũng là người dễ mắc tiểu đường hơn sau này – bất kể họ có bị thừa cân, ăn nhiều đường hay không.

Một số vật dụng quen thuộc chứa PFAS.

Vì sao PFAS lại làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường?

   Theo các chuyên gia, dù không “đầu độc” cơ thể ngay tức thì, PFAS có thể âm thầm gây ra một loạt rối loạn bên trong:

• Làm cơ thể khó kiểm soát đường huyết: Bình thường, khi bạn ăn vào, tuyến tụy tiết ra insulin để đưa đường vào tế bào. Nhưng PFAS làm gián đoạn quá trình này, khiến đường trong máu không được sử dụng hiệu quả, dẫn đến tăng đường huyết kéo dài.
• Ảnh hưởng chức năng gan: Gan là cơ quan quan trọng giúp xử lý mỡ, đường, thuốc và độc tố. PFAS có thể khiến gan làm việc kém hiệu quả, từ đó gây rối loạn mỡ máu và làm mất cân bằng lượng đường trong máu.
• Thay đổi cách cơ thể chuyển hóa thức ăn: Nghiên cứu cho thấy PFAS có liên quan đến việc mất cân bằng axit amin – những thành phần thiết yếu trong chế độ ăn. Khi quá trình chuyển hóa bị “lệch nhịp”, cơ thể có thể tăng đề kháng insulin – nguyên nhân chính gây tiểu đường tuýp 2.
• Can thiệp vào hormone: PFAS là nhóm hóa chất có khả năng phá vỡ cân bằng nội tiết. Chúng có thể ảnh hưởng đến cả hormone chuyển hóa và hormone sinh sản – một yếu tố âm thầm nhưng lâu dài trong quá trình phát triển bệnh.

   Ngoài việc làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, nhiều nghiên cứu quốc tế đã ghi nhận PFAS gây ảnh hưởng khác đến cơ thể con người như góp phần làm tăng cholesterol xấu (LDL) và gây gan nhiễm mỡ không do rượu, suy giảm hệ miễn dịch, rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến thai kỳ và sự phát triển của trẻ nhỏ và làm tăng nguy cơ ung thư,...

   Tổng hợp lại, PFAS là nhóm hóa chất có khả năng ảnh hưởng lâu dài và đa hệ thống – đặc biệt đáng lo vì chúng tích tụ dần theo thời gian và rất khó đào thải khỏi cơ thể.

Những việc bạn có thể làm để giảm tiếp xúc với hóa chất PFAS

    Dù PFAS hiện diện khắp nơi, chúng ta vẫn có thể chủ động giảm tiếp xúc với chúng ngay trong sinh hoạt hàng ngày. Bạn không cần phải thay đổi tất cả mọi thứ một lúc, nhưng hãy bắt đầu từ những việc đơn giản – rồi dần điều chỉnh thói quen theo thời gian.

   Dưới đây là ba nhóm việc mà bạn có thể làm để hạn chế tác dụng phụ của nhóm chất này:

Thay đổi từ căn bếp

   Bắt đầu từ căn bếp – nơi mà hóa chất PFAS dễ xâm nhập nhất vào cơ thể qua thức ăn:

• Kiểm tra chảo chống dính trong nhà bạn. Nếu lớp chống dính bị trầy xước, hãy thay bằng chảo inox, chảo gang hoặc chảo phủ gốm (ceramic). Những loại chảo này không chứa PFAS và có độ bền cao hơn nếu sử dụng đúng cách.
• Hạn chế dùng bao bì giấy để đựng thức ăn nóng, đặc biệt là hộp giấy chống thấm dầu. Thay vào đó, hãy sử dụng hộp thủy tinh, hộp sứ hoặc inox.
• Không dùng lò vi sóng để hâm nóng thức ăn trong bao bì nhựa hoặc giấy lạ mắt – trừ khi bạn biết chắc nó an toàn.
• Nếu có điều kiện, hãy sử dụng máy lọc nước có màng lọc than hoạt tính hoặc hệ thống lọc thẩm thấu ngược (RO). Nếu chưa có máy lọc, ít nhất bạn nên dùng nước đóng chai từ các thương hiệu uy tín để nấu ăn và uống.

Không sử dụng chảo chống dính đã bị trầy xước.

Thay đổi trong việc lựa chọn đồ dùng khác

   Khi bạn đã quen với những thay đổi cơ bản, hãy chú ý hơn khi mua sắm hoặc chọn lựa sản phẩm dùng lâu dài.

• Quần áo, giày dép, áo khoác, balo chống thấm nước rất tiện lợi – nhưng cũng có thể chứa PFAS. Nếu không thực sự cần chức năng “chống nước” mỗi ngày, bạn nên chọn các chất liệu vải thông thường, dễ giặt và an toàn hơn.
• Mỹ phẩm lâu trôi, mascara chống nước, kem nền chống lem… có thể có PFAS để giữ độ bám cao. Hãy đọc kỹ bảng thành phần. Nếu bạn thấy từ khóa như “PTFE”, “perfluoro”, “polyfluoro” – hãy cẩn trọng. Những sản phẩm này không nhất thiết phải dùng mỗi ngày.
• Khi mua rèm cửa, thảm trải sàn, ghế sofa bọc vải, hãy hỏi người bán hoặc chọn sản phẩm không có tính năng “kháng bẩn, chống thấm vĩnh viễn” nếu không cần thiết. Lớp chống bẩn thường là nơi PFAS được sử dụng nhiều nhất.
• Học cách đọc nhãn và đặt câu hỏi: Có cần chống thấm không? Có nhãn “không PFAS” không? Chọn sản phẩm đơn giản, dễ làm sạch, sẽ tốt hơn là những thứ “bền bất thường”.

Những việc nên duy trì lâu dài để bảo vệ sức khỏe

   Cuối cùng, hãy để ý đến môi trường sống và sức khỏe của chính bạn:

• Thường xuyên hút bụi, lau sàn – nhất là khi bạn sử dụng thảm trải sàn, ghế bọc vải lâu năm hoặc có trẻ nhỏ bò chơi sát sàn. PFAS có thể tích tụ trong bụi nhà.
• Giặt giũ định kỳ các vật dụng vải như rèm, thảm, bọc ghế – nếu có thể, hãy phơi nắng.
• Mở cửa sổ thường xuyên để không khí được lưu thông. Đừng để hóa chất “kẹt lại” trong nhà chỉ vì ngại gió bụi.
• Nếu bạn sống gần khu công nghiệp, nhà máy, sân bay – nơi có nguy cơ ô nhiễm PFAS cao hơn – hãy chủ động xét nghiệm chức năng gan, lipid máu, đường huyết định kỳ. Việc này không chỉ giúp bạn phát hiện sớm vấn đề, mà còn là cách kiểm tra gián tiếp xem cơ thể có đang “chịu tải” quá mức từ các hóa chất ngoài môi trường không.

   PFAS là mối nguy không thể nhìn thấy, không ngửi thấy – nhưng vẫn âm thầm len lỏi vào đời sống hàng ngày của chúng ta. Từ căn bếp đến phòng ngủ, từ đồ ăn đến mỹ phẩm, chúng có mặt ở khắp nơi mà ít ai ngờ tới. Bằng cách thay đổi một vài thói quen đơn giản, bạn đã có thể giảm đáng kể nguy cơ tiếp xúc với nhóm hóa chất này. Hy vọng bài viết này hữu ích với bạn!