Đường - Kẻ thù ngọt ngào âm thầm tàn phá hệ hô hấp

   Nhiều người nghĩ rằng, đường chỉ gây béo phì hoặc các bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường, mỡ máu,... Ít ai ngờ rằng đây lại là tác nhân âm thầm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe phổi. Hãy cùng tìm hiểu cách mà “kẻ thù ngọt ngào” này âm thầm ảnh hưởng đến lá phổi của chúng ta.

Chế độ ăn nhiều đường gây ảnh hưởng đến hệ hô hấp.

Đường - Kẻ thù ngọt ngào âm thầm tàn phá hệ hô hấp

   Đường không chỉ gây hại đến tim mạch, cân nặng hay lượng đường huyết, mà còn ảnh hưởng đến một cơ quan ít được chú ý hơn: lá phổi. Những tác động này xảy ra âm thầm nhưng kéo dài, ảnh hưởng đến cả người khỏe mạnh lẫn người đang có bệnh lý hô hấp. Dưới đây là những cách mà đường có thể âm thầm gây hại đến sức khỏe hô hấp của bạn:

Tăng nguy cơ viêm nhiễm đường hô hấp

   Khi chúng ta ăn nhiều đường, cơ thể sẽ có lượng đường trong máu cao hơn bình thường. Điều này khiến các tế bào miễn dịch quan trọng trong phổi (đặc biệt là tế bào bạch cầu) hoạt động kém hiệu quả, làm giảm khả năng tiêu diệt vi khuẩn và virus. Vì vậy, người ăn nhiều đường có nguy cơ cao bị viêm họng, viêm phế quản hay viêm phổi, nhất là những người có sẵn bệnh nền như tiểu đường.

Làm nặng thêm các bệnh phổi mãn tính

   Ăn nhiều đường có thể khiến tình trạng viêm trong phổi trở nên nghiêm trọng hơn, đặc biệt với người mắc hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD). Một nghiên cứu lớn tại Úc công bố trên tạp chí Respirology (2012) cho thấy những người uống từ 500 ml nước ngọt có đường mỗi ngày có nguy cơ mắc bệnh hen suyễn cao hơn 26% và nguy cơ mắc COPD cao hơn 79% so với người không uống.

   Ngoài ra, nghiên cứu của Đại học Colorado (2023) cũng cho thấy chế độ ăn nhiều đường làm tăng các chất gây viêm như IL-6 và TNF-α, khiến tình trạng bệnh khó kiểm soát hơn. Đặc biệt, đường còn có thể làm giảm hiệu quả của thuốc corticosteroid – loại thuốc thường được kê cho bệnh nhân hen hoặc COPD để kiểm soát triệu chứng viêm.

   Từ đó có thể thấy, đường không chỉ là yếu tố khởi phát mà còn làm nặng thêm các bệnh hô hấp mạn tính vốn đã khó điều trị.

Góp phần gây béo phì và làm giảm chức năng hô hấp

   Chế độ ăn nhiều đường là một trong những nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì. Khi mỡ tích tụ nhiều ở vùng bụng và ngực, cơ hoành sẽ khó di chuyển, làm cho việc hít thở trở nên khó khăn hơn. Béo phì cũng làm tăng nguy cơ ngưng thở khi ngủ – một rối loạn khiến cơ thể thiếu oxy vào ban đêm và gây hại lâu dài cho phổi.

Tăng nguy cơ tổn thương tế bào phổi

   Trong quá trình chuyển hóa, đường tạo ra các chất độc hại gọi là AGEs và gốc oxy hóa tự do. Những chất này gây tổn thương mô phổi, làm giảm độ đàn hồi và khả năng tự phục hồi của phổi. Theo thời gian, điều này có thể dẫn đến xơ phổi và giảm chức năng hô hấp.

Gây rối loạn hệ vi sinh đường ruột – ảnh hưởng đến phổi

   Ăn nhiều đường làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến viêm lan tỏa khắp cơ thể, bao gồm cả phổi. Ruột và phổi có mối liên hệ chặt chẽ thông qua hệ miễn dịch. Một số nghiên cứu cho thấy trẻ em có mẹ ăn nhiều đường khi mang thai dễ bị hen suyễn hơn khi lớn lên.

Đường làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, ảnh hưởng gián tiếp đến phổi.

Các lưu ý và cách phòng tránh tác hại của đường đến phổi

   Biết được tác hại của đường là chưa đủ, điều quan trọng hơn là chúng ta cần chủ động kiểm soát lượng đường tiêu thụ hàng ngày để bảo vệ phổi một cách hiệu quả. Dưới đây là những khuyến nghị thiết thực mà ai cũng có thể áp dụng để hạn chế tác động tiêu cực từ đường đến hệ hô hấp:

Hạn chế tiêu thụ đường bổ sung trong chế độ ăn

• Tuân thủ khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): WHO khuyến cáo người trưởng thành chỉ nên tiêu thụ dưới 10% tổng năng lượng từ đường tự do mỗi ngày, tốt nhất là dưới 5%, tương đương khoảng 25g đường/ngày (~6 muỗng cà phê).
• Tránh các nguồn đường “ẩn” trong thực phẩm: Nhiều người vẫn tiêu thụ đường vượt chuẩn mà không biết – vì đường thường ẩn trong nước ngọt có gas, nước trái cây đóng chai, bánh ngọt, ngũ cốc ăn sáng, sữa chua, nước chấm, sốt cà chua, nước tương đóng chai...
• Ưu tiên nước lọc, trái cây tươi, và thực phẩm nguyên chất: Hạn chế đường không có nghĩa là cắt ngọt hoàn toàn. Trái cây tươi chứa đường tự nhiên đi kèm chất xơ, giúp hấp thu chậm và không gây đề kháng insulin hay phản ứng viêm như đường tinh luyện.

Duy trì cân nặng hợp lý – kiểm soát hội chứng chuyển hóa

• Giảm đường → kiểm soát cân nặng → giảm gánh nặng cho phổi: Nhiều nghiên cứu cho thấy người có BMI trên 30 dễ gặp rối loạn chức năng hô hấp, tăng nguy cơ hen, khó thở khi ngủ và giảm độ đàn hồi phổi. Việc cắt giảm đường giúp giảm mỡ nội tạng – yếu tố quan trọng trong cải thiện chức năng cơ hoành.
• Kiểm soát đường huyết để bảo vệ mô phổi: Người mắc đái tháo đường được khuyến nghị giữ HbA1c < 6.5–7%. Ổn định đường huyết giúp hạn chế tình trạng glycation (tạo AGEs) và giảm stress oxy hóa – hai cơ chế gây viêm và tổn thương mô phổi mạn tính.

Tăng cường thực phẩm chống viêm, bảo vệ phổi

• Thực phẩm giàu chất chống oxy hóa: Bao gồm rau lá xanh đậm (cải bó xôi, cải xoăn), trái cây màu tím/đỏ (nho, việt quất), quả mọng, hạt lanh, nghệ, tỏi – giúp trung hòa gốc tự do gây tổn thương tế bào phổi.
• Thực phẩm lợi khuẩn (probiotics): Sữa chua không đường, kim chi, miso, nấm men… giúp cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột – điều này rất quan trọng trong cơ chế trục ruột – phổi (gut-lung axis). Nghiên cứu cho thấy việc bổ sung probiotics giúp giảm tần suất và mức độ viêm đường hô hấp.
• Bổ sung chất béo tốt (omega-3): Có trong cá hồi, hạt chia, dầu hạt cải… Omega‑3 giúp giảm sản xuất các chất trung gian gây viêm (prostaglandin, leukotriene) – hữu ích trong kiểm soát hen suyễn và COPD.

Tăng cường thực phẩm chống viêm, bảo vệ phổi

Lối sống hỗ trợ miễn dịch và chức năng hô hấp

• Tập luyện hô hấp đều đặn: Đi bộ, yoga, đạp xe nhẹ nhàng 30 phút/ngày giúp tăng dung tích phổi, cải thiện độ đàn hồi phế nang. Thể dục làm tăng lưu thông khí và đào thải chất thải hô hấp hiệu quả hơn.
• Tránh hút thuốc và khói bụi: Khói thuốc và ô nhiễm làm tăng tác động xấu của đường lên phổi, đặc biệt là khi cả hai yếu tố cùng tồn tại. Cần hạn chế tiếp xúc với khói bếp, khí thải và giữ không gian sống thông thoáng.
• Ngủ đủ giấc, giảm stress: Thiếu ngủ và căng thẳng kích thích cortisol – hormone làm tăng đường máu và gây viêm. Ngủ đủ 7–8 giờ/đêm giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả và giảm phản ứng viêm toàn thân.

Tầm soát phổi định kỳ cho nhóm nguy cơ cao

   Những người có tiền sử hút thuốc, thừa cân, hoặc bệnh nền như đái tháo đường, hen suyễn nên khám chức năng phổi định kỳ 6–12 tháng/lần.

   Tác động của đường đến phổi thường không dễ nhận thấy ngay, nhưng lại âm thầm làm suy yếu hệ miễn dịch, thúc đẩy viêm và tổn thương hô hấp mỗi ngày. Trong bối cảnh các bệnh phổi ngày càng gia tăng, việc thay đổi thói quen ăn uống – đặc biệt là kiểm soát lượng đường – chính là lựa chọn đơn giản mà thiết thực để bảo vệ lá phổi khỏe mạnh lâu dài.