Hút thuốc lá và tiểu đường: Hiểu rõ mối liên hệ để bảo vệ sức khỏe

   Trong những năm gần đây, bệnh tiểu đường type 2 ngày càng trở thành gánh nặng toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người và tạo áp lực lớn cho hệ thống y tế. Chúng ta thường biết đến chế độ ăn uống, lối sống ít vận động hay di truyền là những yếu tố nguy cơ hàng đầu.

   Tuy nhiên, một thủ phạm ít được nhắc đến nhưng lại có tác động mạnh mẽ không kém chính là hút thuốc lá. Các nghiên cứu mới nhất đã chỉ ra rằng khói thuốc không chỉ ảnh hưởng đến phổi hay tim mạch mà còn trực tiếp làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2.

Nghiên cứu mới – hút thuốc lá và các thể phụ của tiểu đường type 2

   Trong một nghiên cứu được công bố tại Hội nghị thường niên của Hiệp hội Đái tháo đường châu Âu (EASD) năm 2025, các nhà khoa học đã phân tích dữ liệu trên hàng trăm nghìn người để xem xét mối liên hệ giữa hút thuốc lá và nguy cơ mắc các thể phụ (subtypes) khác nhau của tiểu đường type 2.

   Khác với quan niệm trước đây coi tiểu đường type 2 là một bệnh “đồng nhất”, khoa học hiện đại đã phân loại thành bốn nhóm chính dựa trên cơ chế bệnh lý:

• SIRD (Severe Insulin-Resistant Diabetes): Tiểu đường kháng insulin nặng - cơ thể sản xuất insulin nhưng các tế bào không đáp ứng.
• SIDD (Severe Insulin-Deficient Diabetes): Tiểu đường thiếu insulin nặng - tuyến tụy suy giảm khả năng tiết insulin.
• MOD (Mild Obesity-related Diabetes): Tiểu đường liên quan béo phì - thường gặp ở người thừa cân, béo phì.
• MARD (Mild Age-Related Diabetes): Tiểu đường liên quan tuổi tác – thường khởi phát muộn, gắn liền với quá trình lão hóa.

   Kết quả cho thấy:

• Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc cả bốn thể phụ của tiểu đường type 2, gồm: kháng insulin nặng, thiếu insulin nặng, tiểu đường liên quan béo phì và tiểu đường liên quan tuổi tác.
• Cụ thể: với tiểu đường kháng insulin nặng, nguy cơ cao gấp khoảng 2,15 lần; với tiểu đường thiếu insulin nặng, nguy cơ tăng 20%; với tiểu đường liên quan béo phì, nguy cơ tăng 29%; và với tiểu đường liên quan tuổi tác, nguy cơ tăng 27%.
• Với những người hút thuốc nặng (từ 15 gói/ năm trở lên), nguy cơ mắc tiểu đường kháng insulin nặng còn tăng tới 2,35 lần.
• Đặc biệt, những người vừa có nguy cơ di truyền cao vừa hút thuốc nặng có khả năng mắc tiểu đường type 2 – nhất là thể kháng insulin – cao gấp 3,5 lần so với người không hút.

   Phát hiện này có ý nghĩa lớn: hút thuốc không chỉ đơn thuần “liên quan” đến tiểu đường, mà còn tác động khác nhau lên từng thể bệnh, cho thấy thuốc lá có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đáp ứng insulin của cơ thể.

Vì sao hút thuốc lá làm tăng nguy cơ tiểu đường?

   Nhiều người thường nghĩ rằng tiểu đường chủ yếu do ăn nhiều đường hay ít vận động. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng khói thuốc lá – với hàng nghìn hóa chất độc hại – có thể làm rối loạn chuyển hóa glucose theo nhiều cơ chế khác nhau.

Tăng đề kháng insulin

   Nicotine trong thuốc lá là thủ phạm chính làm suy giảm độ nhạy của tế bào với insulin. Khi insulin không còn hiệu quả, đường huyết trong máu sẽ tăng cao dù cơ thể vẫn sản xuất đủ insulin.

   Một nghiên cứu đăng trên Diabetes cho thấy, người hút thuốc có độ nhạy insulin thấp hơn đáng kể so với người không hút, và việc ngừng hút thuốc chỉ trong 1–2 tuần đã giúp cải thiện rõ rệt tình trạng đề kháng insulin. Điều này lý giải tại sao SIRD – thể kháng insulin – chịu ảnh hưởng mạnh nhất từ hút thuốc.

Suy giảm chức năng tế bào beta tuyến tụy

   Tế bào beta trong tuyến tụy có nhiệm vụ sản xuất insulin. Các chất độc trong khói thuốc, đặc biệt là aldehyde và gốc tự do, có thể làm suy giảm chức năng và giảm số lượng tế bào beta, khiến cơ thể tiết insulin không đủ.

   Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiếp xúc lâu dài với nicotine có thể làm giảm khả năng hoạt động của tế bào beta, dẫn đến tình trạng thiếu hụt insulin – yếu tố gắn liền với nhóm SIDD.

Viêm mạn tính và stress oxy hóa

   Khói thuốc gây ra tình trạng viêm mạn tính khắp cơ thể, làm rối loạn hoạt động của gan, cơ và mô mỡ – những cơ quan đóng vai trò quan trọng trong điều hòa đường huyết.

   Đồng thời, hút thuốc còn làm tăng stress oxy hóa, tức là sự tích tụ gốc tự do gây hại tế bào, từ đó suy giảm khả năng điều hòa glucose và thúc đẩy đề kháng insulin.

Tăng mỡ nội tạng

   Người hút thuốc có nguy cơ tích mỡ nội tạng ở vùng bụng cao hơn – yếu tố làm tăng đề kháng insulin và nguy cơ tiểu đường tuýp 2 – theo các tài liệu giáo dục sức khỏe của FDA và CDC. Đây là loại mỡ bao quanh cơ quan nội tạng và là một trong những yếu tố nguy cơ mạnh nhất gây đề kháng insulin. Điều này lý giải vì sao nhiều người hút thuốc “trông gầy” nhưng vẫn dễ mắc tiểu đường.

Người hút thuốc có nguy cơ tích mỡ nội tạng cao hơn.

Ảnh hưởng đến thần kinh, đường ruột và biểu hiện gen

• Nicotine tác động đến hệ thần kinh trung ương, làm rối loạn kiểm soát chuyển hóa glucose.
• Hút thuốc có thể làm thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột, ảnh hưởng đến cách cơ thể hấp thụ và sử dụng năng lượng.
• Ngoài ra, thuốc lá còn có thể gây thay đổi biểu hiện gen (epigenetic), làm tăng nguy cơ tiểu đường không chỉ ở người hút mà còn tiềm ẩn ảnh hưởng đến thế hệ sau.

   Tất cả những cơ chế này kết hợp lại tạo nên “cơn bão chuyển hóa”, khiến người hút thuốc dễ dàng rơi vào vòng xoáy đường huyết cao và tiểu đường type 2.

Vậy người hút thuốc nên làm gì để phòng tránh bệnh tiểu đường?

   Nếu hút thuốc là một yếu tố nguy cơ quan trọng của tiểu đường, vậy giải pháp nào giúp phòng tránh? Các chuyên gia y tế khuyến nghị một số hướng sau:

Ngừng hút thuốc – bước đi quan trọng nhất

   Bỏ thuốc lá giúp cải thiện độ nhạy insulin chỉ sau vài tuần đến vài tháng. Nhiều nghiên cứu ghi nhận rằng người bỏ thuốc giảm đáng kể nguy cơ mắc tiểu đường so với người tiếp tục hút.

 Kết hợp thay đổi lối sống

• Dinh dưỡng hợp lý: Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, hạn chế đồ ngọt và thực phẩm chế biến sẵn.
• Hoạt động thể chất: Tập thể dục ít nhất 150 phút/tuần, chẳng hạn đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội.
• Quản lý cân nặng: Duy trì chỉ số BMI hợp lý, giảm mỡ nội tạng thông qua chế độ ăn lành mạnh và tập luyện.

 Phát hiện sớm và theo dõi sức khỏe

• Người hút thuốc hoặc đã từng hút thuốc cần kiểm tra đường huyết định kỳ.
• Nếu có yếu tố nguy cơ khác như béo phì, cao huyết áp, tiền sử gia đình mắc tiểu đường thì càng cần sàng lọc thường xuyên.
• Theo dõi các dấu hiệu cảnh báo: khát nhiều, tiểu nhiều, mệt mỏi, vết thương lâu lành.

Lưu ý đặc biệt cho người đã mắc tiểu đường

   Ở bệnh nhân tiểu đường, hút thuốc làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch, thận, mắt và thần kinh. Vì vậy, bỏ thuốc không chỉ giúp phòng bệnh mà còn là một phần quan trọng trong quản lý và điều trị tiểu đường.

   Tiểu đường type 2 vốn đã là một thách thức lớn của y tế toàn cầu, và khói thuốc chỉ khiến gánh nặng ấy thêm nặng nề. Điều may mắn là mỗi chúng ta đều có quyền lựa chọn để thay đổi. Mỗi điếu thuốc được bỏ lại hôm nay không chỉ giúp lá phổi trong lành hơn, trái tim khỏe mạnh hơn, mà còn góp phần giữ cho đường huyết ổn định và ngăn ngừa biến chứng sau này. Đó là món quà thầm lặng nhưng bền bỉ mà bạn có thể trao cho chính mình và cho những người thân yêu.