Vi nhựa – “Kẻ xâm lấn thầm lặng” và mối đe dọa sức khỏe con người

   Trong những năm gần đây, chắc hẳn bạn đã nghe đến cái tên "vi nhựa" như một mối nguy cận kề đối với sông ngòi, đại dương và hệ sinh thái. Thế nhưng, ít ai ngờ rằng những hạt nhựa siêu nhỏ này đang len lỏi vào chính thực phẩm, nguồn nước, không khí và cả cơ thể chúng ta. Vi nhựa đang trở thành một mối đe dọa thầm lặng và dai dẳng với sức khỏe toàn cầu.

Vi nhựa là gì? – Nguồn gốc và độ phổ biến hiện nay

   Vi nhựa (microplastics) là các hạt nhựa có kích thước <5mm, không thể nhận biết bằng mắt thường. Chúng được chia thành hai loại:

• Vi nhựa sơ cấp: được sản xuất ngay từ đầu ở kích thước siêu nhỏ, có trong kem đánh răng, mỹ phẩm tẩy da chết, sản xuất nhựa.
• Vi nhựa thứ cấp: sinh ra do sự phân rã của rác thải nhựa lớn như bao bì, chai nhựa, lốp xe...

   Nguồn phát sinh vi nhựa gần như ở khắp mọi nơi: đồ nhựa dùng một lần, quần áo tổng hợp, sản phẩm chứa nhựa, quy trình gia công công nghiệp, cho đến cả không khí trong nhà.

   Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi người trung bình có thể hấp thụ 50.000 đến 120.000 hạt vi nhựa mỗi năm từ thực phẩm, nước uống và không khí. Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện vi nhựa trong máu, mô phổi, nhau thai và mô mỡ ở người – cho thấy mức độ lan rộng đáng báo động.

Vi nhựa ảnh hưởng sức khỏe như thế nào?

   Vi nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể người qua nhiều con đường khác nhau, từ thực phẩm và nước uống đến không khí và các sản phẩm chăm sóc cá nhân. Dù không thể nhìn thấy bằng mắt thường, những hạt nhựa siêu nhỏ này vẫn lặng lẽ len lỏi vào nhiều cơ quan, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe.

Tổn thương tế bào và kích hoạt phản ứng viêm

   Khi vi nhựa xâm nhập vào cơ thể, chúng có thể gây tổn thương trực tiếp đến tế bào bằng cách tạo ra các gốc tự do, kích hoạt phản ứng viêm và làm rối loạn cân bằng nội môi. Các phản ứng này dẫn đến stress oxy hóa kéo dài, làm tổn hại màng tế bào, DNA và các cấu trúc nội bào.

    Nghiên cứu chỉ ra rằng các hạt vi nhựa polystyrene gây giảm hoạt tính của đại thực bào – tế bào miễn dịch chủ lực – đồng thời làm suy yếu khả năng chống lại vi khuẩn và virus của cơ thể.

Ảnh hưởng đến hệ hô hấp

   Khi hít phải, vi nhựa có thể đi sâu vào phế nang – nơi trao đổi oxy của phổi. Tại đây, các hạt nhựa siêu nhỏ gây kích ứng, dẫn đến viêm mạn tính, hình thành mô xơ và làm giảm đàn hồi của nhu mô phổi.

   Theo nghiên cứu, vi nhựa đã được tìm thấy trong mô phổi người, chủ yếu ở những người sống trong môi trường ô nhiễm cao. Ngoài ra, một khảo sát tại Trung Quốc cho thấy tỷ lệ trẻ em sống gần nhà máy sản xuất nhựa bị hen suyễn cao hơn 18% so với khu vực khác.

Vi nhựa đi sâu vào phế nang và ảnh hưởng đến hệ hô hấp.

Tim mạch

   Vi nhựa có thể xâm nhập vào tuần hoàn máu và lắng đọng tại thành mạch. Nghiên cứu ghi nhận vi nhựa hiện diện trong các mảng xơ vữa động mạch, nơi chúng kích thích viêm nội mạc và thúc đẩy hình thành huyết khối. Điều này làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ và bệnh mạch vành, đặc biệt ở những người có sẵn yếu tố nguy cơ như tiểu đường hoặc cao huyết áp.

Tiêu hóa

   Vi nhựa khi đi qua đường tiêu hóa có thể ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột – hệ thống vi khuẩn có lợi giúp tiêu hóa và điều hòa miễn dịch. Nghiên cứu tại Đại học Stanford (2023) cho thấy người ăn nhiều hải sản nhiễm vi nhựa có chỉ số viêm niêm mạc ruột cao hơn bình thường, kèm theo biểu hiện rối loạn tiêu hóa kéo dài như đầy bụng, tiêu chảy và kém hấp thu dưỡng chất.

Sinh sản và thai kỳ

   Các nghiên cứu gần đây đặc biệt lo ngại về ảnh hưởng của vi nhựa đối với phụ nữ mang thai và thai nhi. Nghiên cứu tại Đại học New Mexico (2024) cho thấy tất cả 62 mẫu nhau thai thu thập đều chứa vi nhựa, đặc biệt là polyethylene và PVC. Vi nhựa có thể vượt qua hàng rào nhau thai, gây rối loạn hormone và ảnh hưởng đến phát triển hệ thần kinh thai nhi.

Rối loạn nội tiết

   Vi nhựa thường chứa các hóa chất như BPA, phthalates, PFAS – vốn là chất gây rối loạn nội tiết. Các chất này có thể ảnh hưởng đến hormone giới tính, tuyến giáp và chuyển hóa đường. UCSF (2024) công bố mối liên hệ rõ ràng giữa phơi nhiễm vi nhựa và các bệnh lý như béo phì, kháng insulin, rối loạn kinh nguyệt và hội chứng buồng trứng đa nang.

Phòng tránh vi nhựa: Lựa chọn nhỏ, hiệu quả lớn

Thay đổi thói quen sinh hoạt

   Hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần như ống hút, hộp xốp, ly nhựa. Ưu tiên sử dụng bình nước bằng thủy tinh hoặc thép không gỉ thay cho nước đóng chai. Không hâm nóng thức ăn trong hộp nhựa hoặc bọc thực phẩm bằng màng nhựa trong lò vi sóng. Khi mua hàng, nên mang theo túi vải, hộp đựng cá nhân để giảm tiếp xúc với bao bì nhựa.

Quần áo & không khí

   Nhiều loại vải tổng hợp như polyester, nylon khi giặt sẽ thải ra các sợi vi nhựa vào nước. Bạn nên:

• Chọn quần áo từ sợi tự nhiên như cotton, lanh, tre.
• Vệ sinh nhà bằng khăn ẩm để giảm bụi lơ lửng, đồng thời trang bị máy lọc không khí có màng lọc HEPA để hạn chế hít phải vi nhựa siêu nhỏ.

Thực phẩm

• Tránh sử dụng túi trà nylon hoặc túi lọc nhựa chịu nhiệt – thay bằng túi giấy.
• Không nên rót nước sôi trong ly nhựa hoặc chế nước nóng vào bao bì nhựa.
• Khi chọn hải sản, ưu tiên mua từ nguồn uy tín, đặc biệt tránh ăn sống các loài như hàu, trai, sò – vốn dễ tích lũy vi nhựa trong cơ thể.
• Hạn chế sử dụng chai nhựa, túi nylon đựng thực phẩm, nước uống.

Hạn chế sử dụng đồ đựng bằng nhựa để đựng thức ăn, nước uống.

Hỗ trợ loại thải vi nhựa qua tiêu hóa

   Chế độ ăn giàu chất xơ từ rau xanh, ngũ cốc nguyên cám, các loại hạt và trái cây sẫm màu như việt quất, lựu, nho tím không chỉ tốt cho hệ tiêu hóa mà còn giúp làm sạch đường ruột. Các hợp chất chống oxy hóa như anthocyanin và polyphenol giúp giảm viêm và hỗ trợ loại bỏ chất độc, trong đó có vi nhựa.

   Vi nhựa đang trở thành mối đe dọa không thể xem nhẹ đối với sức khỏe con người. Dù những tác động lâu dài vẫn đang được nghiên cứu thêm, nhưng bằng chứng hiện tại đã đủ để chúng ta cẩn trọng. Việc giảm phơi nhiễm với vi nhựa không phải là điều quá xa vời. Chỉ bằng những thay đổi nhỏ trong lối sống, lựa chọn thực phẩm và chăm sóc bản thân – bạn đã có thể bảo vệ chính mình, gia đình và cả hành tinh này.