Khói thuốc lá vốn được biết đến là “kẻ sát thủ thầm lặng” đối với sức khỏe. Nhưng một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Thorax (2025) còn cho thấy, tác hại này không dừng ở thế hệ trực tiếp. Nếu người cha từng phải hít khói thuốc thụ động khi còn nhỏ, con của họ có thể mang nguy cơ phổi yếu suốt đời. Đây là hồi chuông cảnh báo mạnh mẽ về tác động xuyên thế hệ của thuốc lá.
Thuốc lá có thể gây tổn thương phổi xuyên thế hệ.
Nghiên cứu khoa học: Cha hít khói thuốc, con dễ phổi yếu
Nghiên cứu với tựa đề “Paternal prepubertal passive smoke exposure is related to impaired lung function trajectories from childhood to middle age in their offspring” được công bố trên Thorax vào năm 2025. Đây là một trong những công trình đầu tiên chứng minh mối liên hệ giữa việc người cha từng hít phải khói thuốc thụ động (không cần trực tiếp hút thuốc) từ khi còn nhỏ với sức khỏe hô hấp của con cái.
Các nhà khoa học đã dựa trên dữ liệu từ 8.022 người trong dự án nghiên cứu sức khỏe hô hấp Tasmania (TAHS) – một nghiên cứu theo dõi dài hạn từ thời thơ ấu đến tuổi trung niên (53 tuổi). Trong đó, có 890 cặp cha – con được phân tích kỹ lưỡng nhờ có đầy đủ dữ liệu về tiền sử phơi nhiễm và kết quả đo chức năng phổi.
Kết quả cho thấy:
- Con của những người cha từng hít khói thuốc thụ động khi nhỏ có nguy cơ bị giảm chức năng phổi cao hơn 56% so với con của những ông bố không phơi nhiễm.
- Những đứa trẻ này còn có nguy cơ suy giảm nhanh chỉ số FEV₁/FVC gần gấp đôi, nghĩa là phổi chúng lão hóa sớm hơn bình thường.
- Nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) – một căn bệnh không thể đảo ngược, gây khó thở triền miên – cũng cao gần gấp đôi.
- Đặc biệt, khi cả cha và con đều từng hít khói thuốc khi còn nhỏ, nguy cơ ở thế hệ con tăng gấp đôi so với nhóm chỉ cha phơi nhiễm, tương đương ~3 lần so với nhóm cơ bản (cả cha lẫn con đều không phơi nhiễm).
Điều này có nghĩa là, chỉ cần cha hồi nhỏ sống trong môi trường có người hút thuốc - như ông bà, cha mẹ, hàng xóm hút trong nhà hoặc trong bữa tiệc gia đình - thì sau này con sinh ra đã có nguy cơ suy giảm chức năng phổi hơn. Cha không cần phải là người cầm điếu thuốc, tác hại của khói thuốc thụ động thôi cũng đủ để để lại dấu ấn xuyên thế hệ.
Vì sao cha hít phải khói thuốc có thể ảnh hưởng đến con?
Thay đổi biểu sinh (Epigenetics)
Khói thuốc chứa hàng nghìn chất hóa học độc hại, trong đó có nhiều chất gây ung thư và chất oxy hóa mạnh. Khi trẻ em hít phải khói thuốc, các tế bào trong cơ thể, bao gồm cả tế bào sinh dục, bị “lập trình lại”. Các chất độc trong khói thuốc có thể không làm hỏng gen, nhưng lại để lại những “dấu ấn” khiến gen hoạt động khác đi – ví dụ gen bảo vệ phổi hoạt động kém hơn.
Điều quan trọng là, những “dấu ấn” này tồn tại lâu dài trong tế bào. Nếu chúng xuất hiện ở tinh trùng, thì khi người cha trưởng thành và có con, con sinh ra cũng có nguy cơ mang theo “dấu ấn xấu” đó.
Nói một cách dễ hiểu: khói thuốc có thể để lại vết hằn vô hình trong cơ thể cha, và vết hằn này đi theo sang thế hệ sau, khiến con dễ có phổi yếu hơn.
Tổn thương giai đoạn phát triển phổi
Thời thơ ấu và tiền dậy thì là giai đoạn phổi phát triển mạnh mẽ nhất. Nếu trong giai đoạn này, trẻ hít phải khói thuốc, cấu trúc và chức năng phổi có thể không bao giờ đạt đến “đỉnh” tối đa. Khi người cha có một nền tảng phổi yếu, con của họ cũng dễ thừa hưởng nguy cơ đó.
Trẻ hít phải khói thuốc có thể bị suy giảm chức năng phổi.
Viêm mạn tính và stress oxy hóa
Khói thuốc kích hoạt phản ứng viêm kéo dài và sản sinh gốc tự do, gây stress oxy hóa. Điều này khiến các mô phổi tổn thương, khả năng tự sửa chữa của tế bào kém đi. Ngay cả sau khi không còn tiếp xúc khói thuốc, dấu ấn viêm và oxy hóa vẫn tồn tại, như một “vết sẹo” sinh học khó xóa.
Hiệu ứng cộng dồn
Nếu bản thân đứa con cũng hít khói thuốc khi nhỏ, những tổn thương sẵn có từ cha sẽ bị “kích hoạt” mạnh hơn. Khi đó, nguy cơ mắc các bệnh lý về phổi nhân đôi, giống như việc một bức tường vốn đã yếu lại bị bào mòn thêm.
Làm gì để bảo vệ con khỏi khói thuốc thụ động?
Trong gia đình
- Không hút thuốc trong nhà, xe hơi, phòng kín: khói thuốc không chỉ gây hại trực tiếp mà còn để lại khói thuốc tồn lưu (thirdhand smoke) – tức là các hóa chất độc hại bám lại trên quần áo, đồ đạc, tường, rèm, thảm. Chúng có thể tồn tại nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng và tái bay hơi trở lại, khiến trẻ nhỏ vẫn hít phải dù điếu thuốc đã tắt.
- Xây dựng “ngôi nhà không khói thuốc”: treo bảng nhắc nhở, thỏa thuận với tất cả thành viên trong gia đình và cả khách đến chơi.
- Thông gió và lọc không khí: mở cửa sổ thường xuyên, dùng quạt thông gió, hoặc máy lọc không khí khi cần để giảm bớt tồn dư khói thuốc.
Với trẻ em
- Tránh cho trẻ tiếp xúc nơi có khói thuốc: quán nhậu, đám cưới, quán cà phê đóng kín.
- Giáo dục trẻ: dạy trẻ biết nhận diện khói thuốc, chủ động tránh xa, thậm chí biết cách từ chối khi người lớn hút thuốc gần.
Với người hút thuốc
- Lập kế hoạch bỏ thuốc: chọn một ngày cụ thể để bắt đầu, thông báo với người thân để được hỗ trợ.
- Tránh hút khi căng thẳng: thay vì tìm đến điếu thuốc, hãy giải tỏa stress bằng đi bộ, nghe nhạc hoặc tập thở.
- Nếu chưa bỏ được ngay: ít nhất hãy hút ngoài trời, cách xa trẻ em và phụ nữ mang thai.
Chăm sóc lá phổi hằng ngày
- Dinh dưỡng lành mạnh: bổ sung rau xanh, trái cây giàu chất chống oxy hóa như cam, bưởi, cà rốt, táo để giúp cơ thể chống lại gốc tự do.
- Tập thể dục đều đặn: đi bộ, đạp xe, bơi lội, yoga giúp tăng dung tích phổi và cải thiện tuần hoàn.
- Khám sức khỏe định kỳ: nếu có tiền sử tiếp xúc khói thuốc, hãy đo chức năng hô hấp (spirometry) để phát hiện sớm bất thường.
Thói quen cộng đồng
- Cùng bạn bè, đồng nghiệp thống nhất không hút thuốc trong nhà hoặc nơi có trẻ nhỏ.
Bỏ thuốc lá để bảo vệ sức khỏe cả gia đình.
Tác hại của khói thuốc không dừng lại ở người hút hay người hít thụ động, mà còn lan sang cả thế hệ tiếp theo. Mỗi hơi thuốc hôm nay có thể trở thành “gánh nặng” cho con cháu sau này. Vì vậy, hãy bắt đầu từ những việc nhỏ: bỏ thuốc, không hút trong nhà, bảo vệ không gian sống của trẻ. Đó chính là cách trao cho con cái một lá phổi khỏe mạnh – món quà vô giá cho tương lai.
.webp)
.jpg)
.png)
(1).jpg)
