Dịch Chikungunya Sát Việt Nam – Hiểu Rõ Nguy Cơ, Chủ Động Phòng Tránh

   Ổ dịch Chikungunya tại Quảng Đông (Trung Quốc) vượt mốc 7.000 ca đã kéo chuông cảnh báo cho toàn khu vực. Dù ít gây tử vong, bệnh có thể để lại biến chứng đau khớp kéo dài và dễ bị nhầm với sốt xuất huyết nếu không được chẩn đoán cẩn thận. Để hiểu rõ hơn về dịch này, mời bạn theo dõi bài viết sau.

Toàn cảnh dịch Chikungunya trên thế giới và tại Việt Nam

Trên thế giới

   Từ đầu năm đến hết tháng 7/2025, khoảng 240.000 ca mắc và khoảng 90 ca tử vong vì Chikungunya đã được ghi nhận tại 16 quốc gia/vùng lãnh thổ ở châu Mỹ, châu Phi, châu Á và châu Âu. Phần lớn số ca nằm ở châu Mỹ; nhiều nước Nam Mỹ ghi nhận số ca cao, phản ánh tác động của đô thị hóa, khí hậu ấm lên và sự bành trướng của muỗi Aedes. Những đợt mưa lớn, nhiệt độ cao và di chuyển quốc tế làm tăng nguy cơ lây lan trong nửa cuối năm.

   Tại Trung Quốc, đợt bùng phát lớn nhất từ trước đến nay tập trung ở Foshan (Quảng Đông) với hơn 7.000 ca. Chính quyền tổ chức phun diệt muỗi quy mô lớn, sử dụng drone tìm và diệt ổ bọ gậy, xử phạt các điểm để nước đọng và phát màn chống muỗi cho người dân. Mặc dù bệnh không lây trực tiếp giữa người với người, việc thiếu miễn dịch cộng đồng khiến nhiều bệnh nhân phải nhập viện để theo dõi và phòng ngừa biến chứng.

Tại Việt Nam

   Đến tháng 8/2025, Việt Nam chưa ghi nhận ca Chikungunya nào, nhưng nguy cơ xâm nhập cao do muỗi Aedes lưu hành rộng, mùa mưa kéo dài và giao thương – du lịch sôi động với khu vực. Bộ Y tế đã tăng cường giám sát tại cửa khẩu và bệnh viện, đồng thời đẩy mạnh chiến dịch diệt lăng quăng hàng tuần cùng truyền thông phòng bệnh, kết hợp phòng chống sốt xuất huyết.

Bệnh Chikungunya – Hiểu đúng để không hoang mang

Bệnh Chikungunya là gì?

   Chikungunya do virus CHIKV (họ Togaviridae, chi Alphavirus) gây ra. Hai vector chính là muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus, loài ưa đô thị, đẻ trứng ở dụng cụ chứa nước quanh nhà và hoạt động mạnh vào ban ngày (đỉnh vào sáng sớm, chiều muộn).

   Bệnh không lây trực tiếp giữa người với người; các tình huống đặc biệt như lây từ mẹ sang con quanh thời điểm sinh hoặc truyền máu rất hiếm. Hiểu đúng vòng đời muỗi và đường lây giúp ưu tiên loại bỏ nơi sinh sản của muỗi trước, sau đó là bảo hộ cá nhân.

Thời gian ủ bệnh và triệu chứng

+ Ủ bệnh: 3–7 ngày.

+ Triệu chứng khởi phát:

• Sốt cao đột ngột.
• Đau hoặc viêm khớp dữ dội (thường ở khớp nhỏ: bàn tay, bàn chân).
• Sưng khớp rõ.
• Đau cơ, nhức đầu, mệt mỏi.
• Phát ban dạng chấm hoặc mảng đỏ.
• Triệu chứng kèm theo (một số bệnh nhân): buồn nôn, viêm kết mạc.

+ Diễn tiến: Đau khớp có thể kéo dài hoặc tái phát nhiều tuần – tháng, ảnh hưởng vận động và sinh hoạt.

+ Phân biệt nhanh với sốt xuất huyết (Dengue): Dengue thường có đau sau hốc mắt, xuất huyết, giảm tiểu cầu; Chikungunya nổi bật với đau và sưng khớp kéo dài.

Những ai dễ mắc phải bệnh này?

   Mặc dù bệnh Chikungunya có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, một số nhóm người có nguy cơ gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn hoặc hồi phục chậm hơn những nhóm khác. Những nhóm này bao gồm: Trẻ sơ sinh, người ≥65 tuổi, và người có bệnh nền (tim mạch, đái tháo đường, suy giảm miễn dịch…), phụ nữ mang thai,...

Bệnh này có nguy hiểm không?

   Mặc dù tỷ lệ tử vong của Chikungunya rất thấp, bệnh vẫn gây tác động đáng kể đến chất lượng sống của người mắc do các di chứng như:

• Đau khớp kéo dài: Nhiều bệnh nhân phải chịu đựng các cơn đau khớp trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm. Các cơn đau có thể tái phát theo từng đợt, gây khó khăn cho công việc và sinh hoạt hàng ngày.
• Nguy cơ viêm khớp mạn tính: Người cao tuổi hoặc người đã có bệnh lý khớp từ trước dễ tiến triển thành viêm khớp mạn tính sau khi nhiễm bệnh.
• Biến chứng thần kinh: Mặc dù hiếm gặp, bệnh vẫn có thể gây viêm não, viêm màng não hoặc viêm tủy sống, dẫn đến rối loạn vận động hoặc nhận thức.
• Biến chứng tim mạch: Một số trường hợp ghi nhận viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim và suy tim, đòi hỏi điều trị tích cực và theo dõi lâu dài.

   Những nguy cơ này cho thấy phòng bệnh và phát hiện sớm đóng vai trò rất quan trọng để giảm thiểu hậu quả lâu dài.

Bệnh Chikungunya gây đau khớp kéo dài.

Người dân nên làm gì để phòng tránh dịch Chikungunya?

   Trước diễn biến phức tạp của dịch Chikungunya trên thế giới và nguy cơ xâm nhập vào Việt Nam, việc chủ động phòng tránh là yếu tố then chốt để bảo vệ bản thân, gia đình và cộng đồng. Các biện pháp dưới đây được xây dựng dựa trên khuyến cáo của WHO, CDC và Bộ Y tế, nhằm giảm thiểu nguy cơ muỗi Aedes truyền bệnh.

Chiến lược “hai lớp” (cộng đồng + cá nhân)

• Cộng đồng/môi trường:

• Thường xuyên loại bỏ các vật chứa nước đọng (máng xối, chậu cây, lốp xe, chai lọ bỏ đi) để muỗi không có chỗ sinh sản.
• Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước sinh hoạt như bể, xô, lu.
• Thu gom và xử lý rác thải, phế liệu có thể giữ nước.
• Chủ động phối hợp với cơ quan y tế địa phương khi có chiến dịch phun diệt muỗi.

• Cá nhân/hộ gia đình:

• Sử dụng các sản phẩm chống muỗi chứa hoạt chất DEET, picaridin… theo hướng dẫn.
• Mặc quần áo dài tay, màu sáng khi ra ngoài để hạn chế muỗi đốt.
• Ngủ màn kể cả ban ngày, đặc biệt đối với trẻ nhỏ và người già.
• Tăng cường các biện pháp bảo vệ cá nhân vào sáng sớm và chiều muộn — là thời điểm muỗi Aedes hoạt động mạnh nhất, bao gồm việc sử dụng kem/xịt chống muỗi, mặc quần áo dài tay sáng màu, và hạn chế ra ngoài khi không cần thiết.

“Checklist 10 phút diệt lăng quăng”

   Đây là danh sách hành động do Bộ Y tế và các Viện Pasteur khuyến nghị, áp dụng rộng rãi trong cộng đồng để loại bỏ nơi sinh sản của muỗi Aedes – tác nhân truyền Chikungunya, sốt xuất huyết và Zika. Mục tiêu là duy trì thói quen kiểm tra, vệ sinh các khu vực có nguy cơ mỗi tuần một lần, chỉ mất khoảng 10 phút để thực hiện:

• Đổ bỏ toàn bộ nước đọng ở khay chậu/đĩa lót chậu cây, chén nước cho thú nuôi.
• Chà rửa kỹ xô, lu, bể chứa nước, bình hoa và đậy nắp kín ngay sau khi dùng.
• Thu gom và xử lý phế liệu có thể đọng nước (lon, chai, lốp xe, nắp chai, hộp nhựa).
• Vệ sinh định kỳ máng xối, sân vườn; thay nước bể cảnh, lọ hoa; cọ rửa thành và đáy để loại trứng muỗi.
• Kiểm tra và khơi thông hố ga, rãnh thoát nước; nếu phát hiện ổ bọ gậy, báo ngay cho y tế phường/xã để xử lý.

Khi nào cần đi khám & lưu ý dùng thuốc?

• Nếu vừa trở về từ vùng có dịch (7–14 ngày) và xuất hiện các triệu chứng như sốt, đau khớp, phát ban, người dân cần đi khám sớm và thông báo rõ lịch trình di chuyển để bác sĩ có thông tin chẩn đoán.

• Việc sử dụng thuốc cần tuân theo chỉ định của bác sĩ. Bạn không nên tự ý mua hoặc dùng thuốc, vì mỗi loại thuốc có thể phù hợp hoặc chống chỉ định tùy tình trạng bệnh.
• Dấu hiệu cần nhập viện ngay: khó thở, đau ngực, lú lẫn, co giật, nôn ói kéo dài, suy kiệt.

Các biện pháp phòng, chống dịch bệnh Chikungunya.

   Mặc dù bệnh Chikungunya hiếm khi gây tử vong nhưng lại âm thầm bào mòn sức khỏe bằng những cơn đau khớp dai dẳng, ảnh hưởng trực tiếp đến công việc và sinh hoạt của người mắc. Ổ dịch lớn ngay sát Việt Nam là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng chúng ta không nên chủ quan, cần hành động ngay để phòng tránh dịch bệnh. Hy vọng các biện pháp trong bài viết này hữu ích với bạn.