Nhiều người từng trải qua những đêm cắm cúi trước màn hình thiết bị điện tử, mắt mờ đi rồi “tự hồi phục” sau một giấc ngủ. Chúng ta tự nhủ “Chắc là do mỏi mắt thôi!”. Nhưng trong y khoa, đôi khi sự mờ đi thầm lặng đó lại là lời cảnh báo cho một cơn “đột quỵ trong mắt” – thứ có thể cướp đi thị lực vĩnh viễn chỉ trong vài giờ.
Từ cuộc chơi điện tử thâu đêm đến cơn “đột quỵ trong mắt”
Xiao Yan, 35 tuổi, sống ở Hàng Châu (Trung Quốc), kết thúc một đêm chơi game kéo dài đến gần 3h sáng với cảm giác mắt phải bỗng nhòe đi, như có màn sương phủ. Nghĩ rằng mình chỉ mỏi mắt vì thức khuya, anh tắt máy, đi ngủ, tin rằng sáng hôm sau mọi thứ sẽ ổn. Và đúng là buổi sáng thị lực có khá hơn đôi chút. Sự cải thiện nhỏ này khiến anh hoàn toàn yên tâm, như bao lần đôi mắt mệt mỏi rồi tự hồi phục.
Tối hôm đó, sự chủ quan lập tức phải trả giá. Khi đang sinh hoạt bình thường, mắt phải của anh lại tối sầm, vùng nhìn co hẹp nhanh, mọi hình ảnh trở nên mơ hồ. Lúc này, Xiao Yan mới hoảng hốt đến bệnh viện. Tại đây, bác sĩ chẩn đoán anh bị tắc động mạch trung tâm võng mạc, hay còn gọi là “đột quỵ mắt” – tình trạng mạch máu dẫn oxy đến võng mạc bị chặn đột ngột, khiến các tế bào cảm nhận ánh sáng thiếu oxy và chết rất nhanh.
Bác sĩ cho biết: với tắc động mạch võng mạc trung tâm, “thời gian vàng” để cứu võng mạc chỉ từ 90 đến 120 phút kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Nếu chậm hơn, tổn thương gần như không thể đảo ngược. Xiao Yan đã bỏ lỡ thời điểm đó ngay trong đêm đầu tiên, khi anh chọn ngủ thay vì đi viện. Dù được điều trị tích cực, thị lực mắt phải của anh chỉ phục hồi một phần, không thể trở lại bình thường.
Nhìn vào bệnh sử của anh, các bác sĩ nhận thấy nhiều yếu tố nguy cơ tích tụ: béo phì lâu năm, tăng huyết áp, đường huyết cao, mỡ máu cao – những vấn đề mạch máu rất dễ dẫn tới sự hình thành cục máu đông trong lòng mạch. Thêm vào đó, đêm chơi game diễn ra vào mùa lạnh – khi thời tiết làm mạch máu co lại, huyết áp dao động, máu dễ đặc hơn. Tất cả kết hợp tạo nên một “cơn bão hoàn hảo” dẫn đến tắc mạch võng mạc.
Trường hợp của Xiao Yan nghe quen thuộc đến… đáng sợ. Thức khuya, nhìn màn hình trong bóng tối, nhức mỏi mắt nhưng chủ quan. Chỉ khác ở chỗ, lần này đôi mắt anh không còn cơ hội “tự hồi phục”. Và câu chuyện ấy là lời nhắc nhở rõ ràng rằng: những dấu hiệu tưởng chừng nhỏ nhặt của mắt đôi khi lại là lời cảnh báo cho một vấn đề mạch máu nghiêm trọng.
Đột quỵ mắt là gì? Khi mạch máu võng mạc “tắc đường”
Đột quỵ mắt là gì?
Võng mạc nằm ở phía sau nhãn cầu, là lớp mô cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng. Nó hoạt động giống như “tấm phim” trong chiếc máy ảnh: tiếp nhận ánh sáng, chuyển thành tín hiệu thần kinh và gửi lên não. Để làm việc liên tục như vậy, võng mạc cần một lượng máu giàu oxy ổn định. Chỉ cần dòng máu bị gián đoạn trong thời gian ngắn, tế bào võng mạc sẽ chết rất nhanh – giống như tế bào não trong cơn đột quỵ.
Chính vì thế, trong y khoa quốc tế, nhiều tổ chức lớn như Học viện Nhãn khoa Hoa Kỳ (AAO) hay Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) đều xem tắc động mạch trung tâm võng mạc (CRAO) là một dạng đột quỵ thiếu máu cấp và cần xử trí khẩn cấp tương tự đột quỵ não.
Các triệu chứng đột quỵ mạch mắt thường không đau. Từ trẻ đến già, ai cũng dễ nghĩ rằng đó chỉ là mỏi mắt. Nhưng sự im lặng này chính là điều khiến nhiều người đánh mất cơ hội vàng để cứu võng mạc.
Tắc mạch võng mạc trước đây chủ yếu gặp ở người lớn tuổi, có bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, bệnh tim, hút thuốc lá. Nhưng những năm gần đây, nhiều bác sĩ trên thế giới ghi nhận bệnh xu hướng trẻ hóa.
Những yếu tố khiến người trẻ dễ trở thành “mồi” cho tắc mạch võng mạc gồm:
- Thức khuya kéo dài
- Làm việc hoặc chơi game nhiều giờ trước màn hình
- Ít vận động
- Béo phì, đặc biệt là béo bụng
- Stress kéo dài
- Sử dụng rượu, thuốc lá
- Tăng huyết áp hoặc đường huyết tiềm ẩn mà không biết
Một điều đáng chú ý: các bác sĩ tim mạch cảnh báo rằng người bị CRAO có nguy cơ cao bị đột quỵ não trong những ngày hoặc tuần quanh thời điểm phát bệnh. Điều này cho thấy: tắc mạch võng mạc không chỉ là bệnh của mắt – nó là tín hiệu đỏ từ hệ mạch máu toàn thân.
Đột quỵ mắt có thể gây mất thị lực vĩnh viễn.
Dấu hiệu cần đi khám ngay – không chờ “ngủ cho qua”
Nếu gặp một trong những biểu hiện dưới đây, hãy coi đó là cấp cứu:
- Mờ mắt đột ngột một bên
- Nhìn như có màn sương hoặc vùng tối che một phần tầm nhìn
- Thấy vật bị méo, cong, hoặc xuất hiện đốm đen không thay đổi vị trí
- Thị lực giảm nhanh trong vài phút hoặc vài giờ
Không nhỏ thuốc, không chườm ấm, không đợi đến mai. Đó là lúc bạn cần đến bệnh viện có chuyên khoa mắt hoặc trung tâm đột quỵ ngay lập tức.
Giữ mắt an toàn thời màn hình: bắt đầu từ những thói quen nhỏ
Không phải ai thức khuya cũng bị đột quỵ mắt. Nhưng nếu hội tụ đủ yếu tố nguy cơ, thói quen ấy giống như thêm dầu vào lửa. Tin vui là rất nhiều việc chúng ta có thể làm để giảm rủi ro – bắt đầu ngay ngày hôm nay.
Thói quen trước màn hình
Đôi mắt không được thiết kế để nhìn gần liên tục trong thời gian dài, đặc biệt trong phòng tối. Nếu bạn làm việc hoặc giải trí trước màn hình, hãy áp dụng:
- Quy tắc 20–20–20: mỗi 20 phút, nhìn ra xa 20 feet (khoảng 6 mét) trong 20 giây.
- Không dùng màn hình trong bóng tối hoàn toàn.
- Điều chỉnh độ sáng phù hợp, tránh tương phản quá cao giữa màn hình và môi trường.
- Hạn chế tối đa việc “cày trắng đêm”. Nếu buộc phải làm việc khuya, đặt báo thức nhắc nghỉ để tránh cuốn vào màn hình.
Kiểm soát “bộ ba nguy cơ” của mạch máu: huyết áp – đường huyết – mỡ máu
Các tổ chức y khoa quốc tế đều thống nhất: giữ hệ mạch máu khỏe mạnh là cách hiệu quả nhất để giảm nguy cơ tắc mạch võng mạc.
Bạn nên:
- Kiểm tra huyết áp, đường huyết, mỡ máu định kỳ, đặc biệt nếu gia đình có người mắc bệnh tim mạch hay tiểu đường.
- Tuân thủ thuốc nếu đang điều trị tăng huyết áp, tiểu đường hoặc rối loạn lipid.
- Hạn chế rượu, bỏ thuốc lá.
- Duy trì vận động tối thiểu 150 phút/tuần, kết hợp đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi.
- Theo dõi cân nặng, giảm mỡ nội tạng – yếu tố liên quan trực tiếp đến kháng insulin và bệnh mạch máu.
Đi khám mắt định kỳ
Khám mắt không chỉ để đo độ cận hay kiểm tra viêm kết mạc. Các kỹ thuật như soi đáy mắt, chụp OCT có thể phát hiện rất sớm dấu hiệu tổn thương mạch máu nhỏ – đôi khi trước cả khi bệnh toàn thân được chẩn đoán.
Bạn nên khám mắt 6–12 tháng/lần nếu:
- Trên 40 tuổi
- Hoặc dưới 40 nhưng có các yếu tố nguy cơ: tăng huyết áp, đường huyết cao, mỡ máu cao, béo phì, hút thuốc, ít vận động
- Đã từng có cơn mờ mắt thoáng qua
- Khám sớm giúp ngăn chặn biến chứng trước khi thị lực bị đe dọa.
Đột quỵ mắt không đau, không ồn ào, và rất dễ bị bỏ qua sau một đêm thức khuya. Nhưng phía sau sự im lặng ấy là những tế bào võng mạc đang chết đi từng phút. Hiểu đúng, lắng nghe đôi mắt và đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường – đó là cách đơn giản nhất để không phải trả giá cho những thói quen nhỏ nhưng nguy hiểm.
.jpg)
.png)
(1).jpg)
